Skansen w Sidzinie
SKANSEN W SIDZINIE - MUZEUM KULTURY LUDOWEJ
Niezwykłe miejsce, w którym można poznać historie zwykłych ludzi żyjących przed laty pod Babią Górą.
Podczas obchodów 400-lecia lokacji wsi Sidzina w 1963 roku został otwarty pierwszy obiekt na terenie muzeum. Była to chałupa Banasika z Małej Sidzinki. Z biegiem czasu przybywały następne budynki i dziś w skansenie znajduje się 8 obiektów przeznaczonych do zwiedzania. Są to tradycyjne wiejskie chałupy ale też zabudowania infrastruktury gospodarczej takie jak: kuźnia, górka (lamus), młyn, czy zabudowania infrastruktury religijnej - dzwonnica loretańska. Początkowo zarządzanie instytucją było powierzone suskiemu oddziałowi PTTK, następnie Skansen w Sidzinie był filią Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej. Dzięki staraniom władz samorządowych w 2009 roku stał się samodzielną instytucją kultury gminy Bystra-Sidzina.
Przekraczając kładkę na potoku prowadzącą od głównego wejścia skansenu, można odbyć swoistą podróż w czasie i przestrzeni. Niewidoczny dla podróżujących drogą Sidzina-Zubrzyca, ukryty za zasłoną lasu sidziński skansen może dostarczyć zwiedzającemu mnóstwa wrażeń, odbieranych wieloma zmysłami... Panująca tutaj cisza i kojący szum wody wartkiego potoku, zmęczonemu człowiekowi niesie ukojenie, podobnie jak śpiew wszechobecnych ptaków i piękno przyrody w znacznej części pozostawionej w stanie dzikim. Wystarczy dodać do tego miarowy stukot młyńskiego koła i chrobot żaren mielonych w jego takt… Istny raj. Taki to widok i dźwięk wita każdego kto zdecyduje się odwiedzić skansen.
Na terenie skansenu oprócz piękna przyrody można podziwiać charakterystyczne dla regionu okolic Babiej Góry budownictwo zrębowe. Chałupy zbudowane są z drewna i pokryte gontem. We wnętrzach obiektów urządzone zostały tematyczne ekspozycje, przywracające na pamięć codzienne życie dawnych ludzi, prace, którymi się trudnili, zwyczaje, obrzędy czy opowieści.
Wchodząc przez piękne drzwi do najstarszej w skansenie Chałupy Banasika możemy poczuć klimat kurnej chaty – domu, w którym na kamiennym palenisku płonęło żywe ognisko, a unoszący się niego dym zakonserwował powierzchnie ścian i powałę na czarno. We świetnicy (białej izbie) pod ścianą zalega starodawne łóżko, nad którym powieszono liczne symbole kultu religijnego – obrazy. Od niedawna można tutaj też nieco zgłębić tajemną moc ziół, za pomocą specjalnie przygotowanej prezentacji. W kumorze (zapleczu kuchni) znajdują się sprzęty codziennego użytku, nieużywane na co dzień w gospodarstwie oraz cała gama narzędzi i przyrządów do obróbki drewna, za pomocą których średnio zdolny gazda mógł wytworzyć potrzebne rodzinie rzeczy codziennego użytku. W osobnej części chałupy stoi zabytkowa pompa strażacka, którą Ochotnicza Straż Pożarna w Sidzinie otrzymała w 1910 roku, związana z licznymi ciekawymi historiami.
Spichlerz – górka to budowla, która niegdyś służyła jako magazyn na zboże. W sidzińskim muzeum od kilkudziesięciu lat pełni rolę Izby Pamięci. To w jej wnętrzu urządzona jest ekspozycja poświęcona działaniom oddziału partyzanckiego Hełm oraz historii naszych ziem z czasów II wojny światowej.
Kuźnia – przeniesiony na teren skansenu z innej części Sidziny, niewielki obiekt wraz z pełnym wyposażeniem kowalskim, piecem, miechem i potrzebnymi narzędziami.
Chałupa Anny Kozioł została translokowana ze Spytkowic. To obiekt, w którym można zapoznać się z legendami, opowieściami, jak również udokumentowaną historią wsi, zawartą i przekazywaną za pomocą współczesnych środków komunikacji i fotografii. Osobną cześć ekspozycji stanowi wystawa prac twórców ludowych zrzeszonych w Stowarzyszeniu Tradycja i Natura Bystra-Sidzina.
Zlokalizowany na potoku Kamycko młyn gospodarczy napędzany jest za pomocą koła poruszanego silnym strumieniem wody. Niewielki młyn jest dowodem na pomysłowość dawnych ludzi, którzy ułatwiali sobie życie wykorzystując do tego siły przyrody.
Chałupa sidzińskiego wójta Maja to kolejny obiekt, w którym możemy zapoznać się z obyczajami naszych przodków. Tutaj świetnica (pomieszczenie sypialniane) odzwierciedla inny okres historyczny niż np. świetnica w Chałupie Banasika. W kuchni, zwanej piekarnią, urządzona jest ekspozycja poświęcona uprawie i obróbce lnu. Można tu zobaczyć poszczególne urządzenia, ale też wysłuchać opowieści dotyczącej uprawy i techniki obróbki lnu. Odwiedzający mogą zatem poznać historie świata całkowicie zaginionego - świata, którego już nie ma…
Mała loretańska dzwonniczka daje gościom skansenu możliwość zapoznania się z wierzeniami związanymi z dźwiękiem dzwonu. W tym miejscu odkrywa się tajemnicę kiedy i po co dzwoniono? Każdy też może „posłać swoją intencję do nieba” i pociągnąć za sznurek, wydobywając dźwięk dzwonu po to, by w niebie ją usłyszano.
Chałupa Zagrodowa z Bystrej Podhalańskiej to obiekt, w którym urządzona jest przestrzeń warsztatowa i biurowa. Co jakiś czas w piecu wypiekany jest prawdziwy, wyrabiany na zakwasie domowy chleb czy placki na blasze.
Dodatkową atrakcję stanowią rzeźby plenerowe rozmieszczone na terenie skansenu, przedstawiające postacie z legend, podań i baśni. Spacerując ścieżkami można spotkać topielca, boginki, płanetnika a także czarownicę i diabła.
Skansen warto zobaczyć o każdej porze roku, gdyż we wszystkich z nich można dostrzec inny jego wymiar, unikatowe piękno i niezwykłość zjawisk przyrodniczych. Wiosną przy intensywnej zieloności traw można obserwować budzenie się do życia każdego elementu ekosystemu. Lato pozwala podziwiać skąpane słońcem kwiaty, drzewa i towarzyszącą im pokaźną ilość kolorowych motyli czy owadów. Obecność wody daje ochłodę i przyciąga też jej zwierzęcych amatorów, a cisza i spokój potrafią ukoić każde zmęczenie. Jesienna gama barw różnokolorowych liści i traw zachwyca oko każdego wędrowca - to czas, w którym przyroda na terenie skansenu przygotowuje się do zimowego odpoczynku i daje zwiedzającym to co najpiękniejsze. Jesienne słońce, jakby ostatkiem sił oblewa złotem i purpurą każdy najdrobniejszy element, dostarczając obserwatorom wielu wrażeń estetycznych. Zima to czas snu, kiedy to pod śnieżną pokrywą odpoczywają rośliny, a o życiu na terenie skansenu świadczą tylko rozliczne ślady jego stałych, dzikich mieszkańców, pozostawione na białym puchu.
Skansen w Sidzinie-Muzeum Kultury Ludowej dbając o zabezpieczenie i rozwój jednostki, sukcesywnie i skutecznie stara się o pozyskiwanie środków zewnętrznych na swoje działania. Realizacja zamierzeń możliwych dzięki uczestnictwu w projektach poprawia wizerunek obiektów i daje możliwość poszerzenia oferty edukacyjnej muzeum stojącego na straży autentyczności przekazu i wiarygodności historycznej.
Dzięki współpracy ze Stowarzyszeniem Zielona Linia w Stryszawie w 2015 roku na terenie skansenu powstały edukacyjne ścieżki ziołowe. Fundacja PZU w 2017 roku dofinansowała projekt, dzięki któremu uruchomiono młyn napędzany kołem poruszanym za pomocą wody oraz wybudowano piec kuchenny z komorą przeznaczoną do wypieku domowego chleba. Za sprawą realizacji tego przedsięwzięcia co jakiś czas wokół skansenu unosi się zapach świeżo upieczonego chleba…
Przełomem w dotychczasowej działalności muzeum okazał się być udział w projekcie „SKANSENOVA - systemowa opieka nad dziedzictwem w małopolskich muzeach na wolnym powietrzu”, na który przeznaczono w sumie ponad 13,6 mln złotych, z czego środki dla sidzińskiego skansenu to niemal 300 tysięcy złotych. Podczas prac konserwacyjnych związanych z projektem 104 zabytkowe obiekty z terenu małopolski odzyskały nowy blask i zostały zabezpieczone przed nieuchronnym działaniem czasu i sił przyrody, ale też powstały w nich nowe wystawy i sale edukacyjne dla najmłodszych. Trwający od początku 2016 roku projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowiska na lata 2014-2020 współfinansowany był przez poszczególnych partnerów, a jego celem było zabezpieczenie, konserwacja i ochrona obiektów drewnianych w małopolskich skansenach. SKANSENOVA to znaczące przedsięwzięcie, w którym brały udział muzea skansenowskie takie jak: Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej, Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie, Muzeum Zagroda Felicji Curyłowej w Zalipiu, Muzeum Dwór w Dołędze, Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu, Skansen Wsi Pogórzańskiej w Szymbarku, Zagroda Maziarska w Łosiu, Muzeum Regionalne w Dobczycach oraz Skansen w Sidzinie-Muzeum Kultury Ludowej, występujący jako jeden z partnerów - najmniejszy lecz w niczym nieustępujący innym, wręcz urzekający kameralnością i pięknem (o czym świadczą wpisy w księdze pamiątkowej skansenu złożone podczas objazdu małopolskich muzealników).
Udział sidzińskiego muzeum w projekcie miał na celu wymianę dachów, zabezpieczenie i konserwację ścian obiektów muzealnych, założenie monitoringu wizyjnego oraz systemów zabezpieczających zbiory, ale też innowacyjne ożywienie przestrzeni, które polegało na wprowadzeniu stałych elementów multimedialnych, jako wzbogacenie wystaw, wkomponowanych tak, by nie zaburzały i nie ingerowały zbytnio w naturalną przestrzeń skansenu. Dzięki temu w jednym z domostw można zapoznać się z magicznym i zdrowotnym znaczeniem ziół i roślin, których moc znana jest od wieków, a wiedza na temat ich zastosowania przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. W innym obiekcie, dzięki informacjom zawartym w elementach multimedialnej wystawy można posłuchać legend lub zapoznać się udokumentowaną historią miejscowości umieszczoną na osi czasu. Jest także gra multimedialna dla najmłodszych zwiedzających oraz sentymentalny film traktujący o procesie powstawania i obróbce lnu - to zaklęty na elektronicznym nośniku nostalgiczny, zaginiony świat.
Skansen to nie relikt przeszłości symbolizujący zacofanie, a swoista podróż w czasie, dzięki której poznajemy życie niezwykłych ludzi - naszych przodków, którym do egzystencji wystarczało to, co dawała przyroda. To ona wyznaczała rytm ich życia, podczas gdy sami potrafili wykorzystać i dokładnie zagospodarować każdą chwilę dnia bez użycia zdobyczy techniki jakimi dziś dysponujemy. Skansen opowiada historię ludzi, dla których słowo raz wypowiedziane było wiążące, szacunek dla wiary czy drugiego człowieka najzwyczajniej naturalny, a honor był wartością absolutnie bezwzględną. Tak samo jak miłość do ziemi, Matki- żywicielki.
Serdecznie zapraszamy w gościnne progi Skansenu w Sidzinie-Muzeum Kultury Ludowej wszystkich zainteresowanych obiektami i zbiorami zgromadzonymi w muzeum. Idąc tylko i wyłącznie z przewodnikiem będziecie państwo mogli poznać codzienne życie dawnych pokoleń, doświadczyć historii ludzi i dziejów naszych terenów. Dla wielu zwiedzających jest to także powrót do krainy dzieciństwa ożywiający wiele wspomnień.
W ofercie dla szkolnych grup zorganizowanych oprócz zwiedzana skansen stwarza możliwości odbycia zajęć warsztatowych i spotkań. Są to:
- pieczenie placków na blasze – tradycyjne, proste placki przygotowywane i pieczone przez uczestników na blasze pieca kuchennego,
- malowanie na szkle – sztuka malowania farbami na szkle; obraz wykonany przez uczestnika przechodzi na jego własność,
- tworzenie mieszanek ziołowych – własnoręczne stworzenie zgodnie z recepturą mieszanki ziołowej na poszczególne rodzaje kłopotów ze zdrowiem (uspokajająca, na trawienie, itp.),
- pieczenie chleba – uczestnicy biorą udział w procesie wyrabiania ciasta oraz pieczenia go w piecu chlebowym,
- możliwość rozpalenia grilla
Wszystkie warsztaty odbywają się dla grup o liczebności od 15 do 20 osób, a prowadzone są pod okiem instruktorów.
W sezonie letnim na terenie skansenu odbywają się kameralne imprezy plenerowe -„Czar smaków i czasów minionych” oraz „ Między dawnymi a nowymi czasy”, podczas których można skosztować starodawnych tradycyjnych potraw, podziwiać dawne zajęcia odtwarzane przez rzemieślników i aktorów, posłuchać śpiewu i muzyki folk. W miesiącu pamięci narodowej, jakim jest wrzesień, organizowane są także imprezy historyczne.
Skansen jest otwarty dla zwiedzających przez cały rok. W sezonie letnim od początku maja do końca października w godzinach :
Od wtorku do piątku: od 9:00 do 17:00
Sobota: od 10:00 do 18:00
Niedziela: od 14 do 18:00
Poza sezonem w okresie listopad-kwiecień muzeum przyjmuje odwiedzających w godzinach od 9:00 do 15:00, po wcześniejszej rezerwacji telefonicznej lub mailowej.
